عموم مردم فکر می‌کنند که کوههای یخی، تکه یخهای بزرگ شناور روی آب هستند در حالی که این تکه‌های یخ زده‌ی عظیم الجثه بسیار فریب آمیز هستند و چیزهای زیادی وجود دارند که درباره‌ی آنها نمی‌دانیم. در این مقاله اطلاعاتی جالب در مورد این کوههای یخی مثل اینکه از کجا آمده‌اند و چگونه شکل گرفته‌اند و اطلاعاتی دیگر ارائه شده است.
مثل پنگوئن‌ها و خرسهای قطبی، کوههای یخی منحصر به فرد‌ند و نماد مناطق قطبی هستند به همین دلیل گرینلندی‌ها برای اولین بار از آنها برای شناسایی فصلها و شهرها استفاده کردند. واژه‌ی کوه یخی یا آیس برگ از کلمه هلندی ایجس برگ گرفته شده است که به معنای کوه یخی است. این نام شایسته و درخور است چون کوههای یخی معمولاً اجرام کوه مانند یخی بزرگ و باشکوهی هستند که روی آب شناور و در اقیانوس سرگردان هستند تا اینکه ذوب شوند. اگرچه این تکه‌های یخی بایر و عاری از زندگی به نظر می‌رسند اما در واقع اکو سیستم‌های کاملی را در خود جای داده‌اند و تأثیر بزرگی روی هر گونه اکوسیستم که از کنارشان می‌گذرند، دارند.
کوههای یخی نوعی بهت و ترس را از خود بروز می‌دهند چون مناطق وسیعی را در اقیانوس می‌پیمایند و نوعی جو نابودی کشتی‌ها را شبیه آنچه که در داستانها وجود دارد ایجاد می‌کنند اما وعده‌های زیادی را با خود دارند و به اقیانوس شناسان و دانشمندان دیگر در مطالعات کمک می‌کنند. پیشنهاد شده است که کوههای یخی به مناطق مبتلا به خشکسالی آورده شوند تا مشکل کمبود آب را حل کنند اما تاکنون هر تلاشی برای اینکار توسط آسیبهای محیطی منطقی و ممکن، باز داشته شده است.

واقعیتهای جالب در مورد کوههای یخی :

منشأ و شکل گیری :

وقتی که بر اثر بارش برف در طول چند سال روی زمین یخچالها شکل می‌گیرند، هر لایه جدید برف لایه‌های زیرین خود را فشرده می‌کند تا اینکه تکه‌های یخی با ارتفاع 70 متر زیر زمین تشکیل شوند. یخچالها به خاطر وزن‌شان به تدریج به سمت دریا حرکت می‌کنند و وقتی که به آب می‌رسند لبه‌های آنها به خاطر جزر و مد شکسته شده و به درون اقیانوس سر می‌خورند و در نتیجه کوههای یخی تشکیل می‌شوند که به این فرآیند زایش گفته می‌شود. یخ معمولاً با امواج دریا حرکت می‌کند و با نزدیک شدن به آبهای گرم به تدریج با صدای فش فش ذوب می‌شود.
بیشتر کوههای یخی از آنتارکتیکا، یخچالهای گرینلند غربی و یخچالهای نزدیک مناطق شمالی کانادا سرچشمه می‌گیرند. هم اکنون 30000 تا 40000 کوه یخی هر ساله شکل می‌گیرند و چون دمای داخلی آنها 15- تا 20- درجه سانتی گراد است بسیاری از آنها هزاران مایل حرکت می‌کنند و یکی دو سال طول می‌کشد تا کاملاً ذوب شوند.

ترکیب :

با توجه به اینکه کوههای یخی در دریا یافت می‌شوند چنین به نظر می‌رسد که از آب شور دریا تشکیل شده‌اند اما در حقیقت از آب تازه و خالص و برف تشکیل شده‌اند بنابراین این یخ کاملاً برای مصرف ایمن است. در موارد نادر آب ذوب شده در یخچال یا گرد و غبار حاصل از آتشفشان‌ها ممکن است وارد شکافهای کوههای یخی شوند در نتیجه ساختاری با رگه‌های آبی، قهوه‌ای و مشکی حاصل می‌شود.

ویژگیهای فیزیکی :

کوههای یخی از یخهایی تشکیل شده‌اند که عمر 10000 ساله دارند. به خاطر اندازه‌ی بزرگ‌شان بسیاری از آنها وزنی بیشتر از 10 میلیون تن دارند اگرچه تکه‌های کوچکتری هم پیدا می‌شوند که وزنی بین 100000 تا 200000 تن دارند. با وجود وزنشان در آبهای اقیانوس شناور هستند چون چگالی آب به صورت مایع بیشتر از جامد است. هم چنین این کوههای یخی حبابهای بزرگی دارد که ظاهر سفیدی به آنها می‌دهند و شناوری‌شان را افزایش می‌دهند.
با وجود وزن زیادشان، این کوههای یخی با ⅞ جرم‌شان روی آب حرکت می‌کنند. هم چنین عرض این کوههای یخی در زیر آب 20 تا 30 % بیشتر از عرض آن روی آب است. بنابراین تنها عامل طبیعی که بر حرکت آنها به طور چشمگیری تأثیر می‌گذارد امواج دریاست که آنها را به آهستگی و با سرعتی بین 0.4 تا 2.2 متر بر ساعت هل می‌دهد. در نزدیک خشکی این کوههای یخی به دام می‌افتند و آبشخورهای عمیق و عریضی را در بستر دریا ایجاد می‌کنند که می‌توانند چند دهه ادامه داشته باشد.

انواع کوههای یخی :

کوههای یخی بر حسب شکل و اندازه به گروههای مختلفی طبقه بندی می‌شوند.

طبقه بندی بر حسب اندازه :

- کوههای یخی خیلی بزرگ: این نوع بزرگترین و سنگین‌ترین نوع کوه یخی است. کوههای یخی این گروه بیشتر از 75 متر ارتفاع و 200 متر طول دارند.
- کوههای یخی بزرگ: دومین گروه نیز می‌تواند به بزرگی یک استادیوم ورزشی باشد. کوههای یخی این گروه بین 46 تا 75 متر ارتفاع و 121 تا 200 متر طول دارند.
- کوههای یخی متوسط: این کوههای یخی نیز به اندازه‌ی یک هتل با اندازه‌ی متوسط، بزرگ هستند. این کوههای یخی نیز بین 16 تا 45 متر ارتفاع و 61 تا 120 متر طول دارند.
- کوههای یخی کوچک: این کوههای یخی به اندازه یک ساختمان کوچک هستند که ارتفاعشان بین 5 تا 15 متر و طول‌شان بین 15 تا 60 متر است.
- تکه‌های یخی بِرگی: اگرچه اینها به عنوان کوههای یخی واقعی به حساب نمی‌آیند اما این تکه‌های یخی ارتفاعی بین 1 تا 5 متر و طولی بین 5 تا 15 متر دارند.
- Growlers: این نوع کوچکترین گروه از خانواده‌ی کوههای یخی است که ارتفاعشان از 1 متر و طولشان از 5 متر کمتر است.

طبقه بندی بر حسب شکل :

- لوحی یا تخته‌ای: این کوههای یخی عموماً ظاهر صافی دارند و ارتفاع آنها کمتر از طول یا عرض‌شان است. بیشتر آنها از رشته‌های افقی متعددی از یخ با سایه‌های مختلف تشکیل یافته‌اند.
- چهارگوش: این نوع نیز گونه‌ی صاف است اما کناره‌ها و ارتفاع‌شان بلند و سرازیری است و از عرض‌شان خیلی متفاوت نیست.
- گوه مانند: این گونه نیز از نوع سطح صاف است اما این کوههای یخی در یک طرف صخره‌های بلند و سرازیری دارند که به طرف دیگر شیب تدریجی دارد و به آن ظاهر گوه مانند می‌دهد.
- قبه‌ای: بسیار شبیه لوحی و چهار گوش است با این تفاوت که سطح صاف و مدوری دارد.
- نوک تیز: این گونه به این علت به این نام، نام گذاری شده که حداقل یک مناره مخروطی برجسته یا قسمت هرمی شکل یخی روی سطح خود دارد.
- لنگر گاه خشک: این گونه، دو یا چند نوک تیز دارد و هم چنین یک شیب U مانند بین دو مناره، نزدیک به سطح آب وجود دارد.

بسته به شکل و اندازه، کوههای یخی می‌توانند خیلی ناپایدار باشند و بدون هیچ هشداری ضربه ناگهانی وارد کنند و از این جهت بسیار خطرناک هستند. غلتیدن این کوههای یخی می‌تواند انرژی‌ای به اندازه‌ی بمب اتمی آزاد کند و منجر به وقوع سونامی و زلزله شود. اگرچه گونه‌ی لوحی ثابت است اما گونه‌های گوه مانند و قبه‌ای در معرض غلتیدن هستند.

بزرگترین کوه یخی جهان :

بلندترین کوه یخی در اقیانوس آتلانتیک شمالی دیده شده که حدود 170 متر ارتفاع بالای دریا داشته است. با توجه به اینکه قسمت اعظم جرم آن زیر دریا بوده می‌توانستند تخمین بزنند که بلندی آن به اندازه ساختمان 60 طبقه است. اما این بزرگترین کوه یخی ثبت شده نبود. اخیراً در سال 2000 یک کوه یخی با نام B-15 توسط ماهواره‌‌ی تصویری مشاهده شد که به اندازه‌ی ایالت کنتیکات در ایالات متحده بزرگ بوده و مساحتی به اندازه 4200 مایل مربع داشته است. این کوه یخی از کوه یخی لوحی مشاهده شده در یخچال USS در سال 1956 جدا شده است که مساحت آن بیشتر از 12000 مایل مربع بوده و تخمین زده شده که بزرگتر از کشور بلژیک بوده است.

آسیبهایی که کوههای یخی به کشتی‌ها وارد می‌کنند :

یخهای کوه یخی 10 % قدرت بتون خشک را دارند اگرچه این خیلی سفت و سخت به نظر نمی‌رسد اما اندازه، وزن و مقدار حرکت این تکه‌های یخی عظیم آنها را در هنگام برخورد با کشتی‌ها خطرناک می‌سازد. جرم بزرگ زیر آب این یخها تیز است و به خصوص در نوع بِرگی و Growlers معمولاً به راحتی دیده نمی‌شود و احتمال تصادف را افزایش می‌دهد. بنابراین عبارت نوک کوه یخ یا نمونه‌ای از خروار برای بیان وضعیتهایی به کار می‌رود که شخص تنها قسمت کوچکی از کل ماجرا را می‌داند و مشکل می‌آفریند.
یک منطقه در 250 مایلی از شرق و جنوب شرقی نیوفاندلند وجود دارد که دره کوه یخی نام دارد که به خاطر تعداد زیاد کوههای یخی موجود در آنجا وضعیت را برای مسافرت با کشتی خطرناک کرده است. در هنگام برخورد با یک کوه یخ یک نیروی بزرگ چند صد تنی به بدنه‌ی کشتی وارد می‌شود و یک مصیبت بزرگ مثل فاجعه‌ی غرق شدن کشتی تایتانیک در سال 1912 می‌آفریند. در این تصادف کشتی مسافربری و اقیانوسی انگلیسی در راه مسافرت به نیویورک از دره کوه یخی عبور می‌کرد که با یک کوه یخی برخورد کرد و با بیش از 1500 نفر غرق شد. اگرچه بیشتر فاجعه‌های دریایی در دریاهای ناآرام و طوفانی رخ می‌دهند اما غرق شدن تایتانیک در دریای آرام بود چون دیده‌بان‌ها نتوانسته بودند موجهایی را که به کوه یخ برخورد می‌کردند و فسفرسانس خزه‌های دریایی را در آن شب بدون مهتاب ببینند.
برای توقف وقوع دوباره چنین فاجعه‌هایی آمریکا و 12 کشور دیگر با هم جمع شدند و سازمان گشت زنی یخی بین المللی را تشکیل دادند. امروزه این سازمان از رادارها و هواپیماهایی برای مشاهده حرکت کوههای یخی که در مسیرهای کشتیرانی اصلی شناور هستند استفاده می‌کنند. داده‌های ماهواره‌ای هم چنین برای مشاهده‌‌ی کوههای یخی شناور اطراف آنتارکتیکا به کار می‌روند. از آنجایی که تعداد کشتی‌ها از سال 1912 به طور چشمگیری افزایش یافته است احتمال برخورد نیز وجود دارد. در واقع از سال 1980 تا 2005 بیش از 50 حادثه در رابطه با شناورهای دریایی و کوههای یخی اتفاق افتاده است.

توصیه‌هایی برای دیدن کوههای یخی :

- بهترین توصیه برای دیدن کوههای یخی مسافرت به شمال و سواحل شرقی نیوفاندلند و لابرادور است چون بیشتر کوههای یخی در این منطقه نزدیک گرینلند واقع شده‌اند. توصیه می‌شود که از یک تور راهنما استفاده کنید چون این تورهای محلی تجربه‌ی لازم را برای نزدیک شدن به این کوههای یخی بدون آسیب دیدن شما دارند.
- با وجود خطرناک بودن، افراد با استفاده از کایاک‌های شخصی یا وسایل تنفسی در زیر آب، نزدیک این کوههای یخی قایقرانی و غواصی می‌کنند تا عکسهای جالبی بگیرند. هرگز نباید تلاش کنید که از این کوههای یخی بالا بروید چون خطر مجروح شدن و مرگ بسیار بالاست.
- برای گرفتن عکسهای خوب رگه‌های رنگی مختلف، تونلها، حفره‌ها و صخره‌های به دام افتاده در یخ را پیدا کنید. هم چنین از پرندگان دریایی که روی سطح کوههای یخی فرود می‌آیند استفاده کنید. اگر پرندگان به طور ناگهانی پرواز کردند یعنی این که احتمال شکست یخ یا غلتیدن آن وجود دارد که با چشم هم قابل مشاهده است.
- بهترین زمان برای مشاهده کوههای یخی اواخر ماه می و اوایل ماه ژوئن است که احتمال مشاهده پرندگان دریایی و وال‌ها هم به خوبی وجود دارد.
- اگر می‌خواهید که کوههای یخی را از خشکی مشاهده کنید باید با خود دوربین دو چشمی و تلسکوپ همراه داشته باشید تا شانس و کیفیت دید افزایش یابد.

چرا کوههای یخی مهم هستند؟

کوههای یخی با تراوش مواد مغذی به آبهای اقیانوس اطراف خود، نقش مهمی در دریا بازی می‌کنند. مطالعات نشان می‌دهد که مناطق نزدیک کوههای یخی معمولاً پر از زندگی دریایی مثل ماهی و پلانکتون هستند. آب تازه‌ای که به دریا اضافه می‌شود بر جریان اقیانوس در تمام دنیا تأثیر می‌گذارد و آب و هوای جهانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین باید اقیانوس شناسان به آن توجه کافی بکنند. با بررسی شکست کوههای یخی نزدیک آبهای گرم، دانشمندان می‌توانند واکنش تکه‌های یخ مناطق شمالی و آنتارکتیک را نسبت به افزایش دمای سراسری زمین در آینده پیش بینی کنند.

/ج